W technologii produkcji roślin rolniczych czy ogrodniczych ważnym i niezwykle trudnym elementem jest ochrona roślin przed organizmami szkodliwymi (agrofagami). Zarówno sami producenci, jak i doradcy napotykają na różne problemy w zwalczaniu agrofagów, do których można zaliczyć m.in. identyfikację samego agrofaga i diagnozowanie powodowanych przez niego uszkodzeń, odpowiednie metody lustracji, dobór właściwego środka do zwalczania oraz wyznaczanie optymalnego terminu ochrony.
Rosnące wymagania konsumentów, rozwój gospodarczy oraz dynamicznie zmieniające się warunki produkcji roślinnej, stawiają przed producentami ciągle nowe, często trudne wyzwania. Aktualnie jednym z największych wyzwań są dynamicznie zmieniające się warunki pogodowe, często wpływające na pojaw nowych lub nieobserwowanych przez wiele lat szkodników. Pojawiające się gatunki obce mogą w krótkim czasie stać się zagrożeniem ekonomicznym. Wiele gatunków szkodników ma silne predyspozycje do pojawów gradacyjnych, które szczególnie groźne są w latach niekorzystnych dla rozwoju i wzrostu roślin. Znacznym problemem są ciągłe zmiany w asortymencie środków ochrony roślin i wymogów rejestracyjnych, a w konsekwencji zmniejszająca się liczba zarejestrowanych pestycydów. Zmiany w technologii uprawy również mogą niekorzystnie wpływać na populacje szkodników.
Prognozowanie krótkoterminowe spełnia bardzo ważną rolę w dzisiejszym rolnictwie. Jego celem jest określenie dnia, w którym pojawi się takie stadium rozwojowe szkodnika, które należy zwalczać. Na podstawie prognozowania krótkoterminowego rozwoju szkodników sygnalizowany jest optymalny termin przeprowadzenia zabiegu zwalczania. Wyznaczenie optymalnego terminu zabiegu nie jest łatwe. Wymagana jest tu niezbędna wiedza, dotycząca biologii szkodników i oceny ich liczebności.
Ukryty tryb życia gąsienic rolnic stanowi poważną przeszkodę w zwalczaniu tych szkodników glebowych. W praktyce ustalenie optymalnego terminu chemicznego zwalczania rolnic w ciągu dnia jest niemal niemożliwe. Zastosowanie środków ochrony roślin w nieodpowiednim terminie w dużym stopniu zmniejsza skuteczność, a także przyczynia się do zwiększenia skażenia środowiska przez ich wielokrotne stosowanie. Jak dotychczas w Polsce najlepsze wyniki zwalczania, uzyskano dla gąsienic zwalczanych w drugim stadium larwalnym. W praktyce rolnice na burakach zwalcza się w momencie zaobserwowania pierwszych objawów żerowania gąsienic na liściach lub korzeniach, a także w przypadku zauważenia licznych wypadów w obsadzie roślin na polu. Prawidłowo prowadzony monitoring i właściwa interpretacja zebranych danych jest ważnym elementem długo- i krótkoterminowego prognozowania pojawiania się rolnic oraz służy prawidłowemu wyznaczeniu terminu zwalczania tych szkodników.
Najczęściej stosowanymi metodami sygnalizacji pojawiania się rolnic do niedawna były odłowy osobników dorosłych na pułapki świetlne. Obecnie metodę sygnalizacji wzbogaca się o pułapki feromonowe dzięki zastosowaniu syntetycznych odpowiedników feromonów płciowych samic, które są selektywną metodą odławiania samców danego gatunku szkodnika.
Prognozowanie i kontrolowanie rozwoju populacji rolnic jest bardzo trudne, gdyż brak jest korelacji między liczbą odławianych osobników motyli a liczebnością gąsienic na uprawach roślin. Z tego względu bardzo ważne jest opracowanie precyzyjniejszych metod sygnalizacji i oceny nasilenia występowania badanych sówek. Prace badawcze dotyczące prognozowania krótkoterminowego oparte na tzw. stopniodniach (degree-day), tj. na sumowaniu temperatur od ustalonej umownie daty, dla określenia sumy ciepła, jaka jest potrzebna do osiągnięcia odpowiedniego stadium rozwojowego szkodnika, realizowane są w USA, Danii, Niemczech, Holandii, a także współcześnie we Włoszech i w Polsce. Uzyskane wyniki wskazują na możliwość zastosowania na szerszą skalę metody zwalczania szkodników z wykorzystaniem sum temperatur i temperatur efektywnych po wyznaczeniu krytycznego dnia lotu motyli za pomocą pułapki. Na podstawie wskazań modelu fenologicznego, na bazie lotów motyli i temperatury powietrza w praktyce wykorzystuje się model prognostyczny do sygnalizacji omacnicy prosowianki na kukurydzy.
Pułapki feromonowe mogą być również wykorzystane do sygnalizacji i dynamiki lotu ważnych gospodarczo szkodników kapusty, takich jak błyszczka jarzynówka, piętnówka kapustnica i tantniś krzyżowiaczek. Z kolei do sygnalizacji występowania śmietki kapuścianej w uprawie warzyw z rodziny kapstowate wykorzystywane są pułapki zapachowe, do których wabione są samice. Pułapki feromonowe mają również zastosowanie przy sygnalizacji nalotu oraz monitoringu pachówki strąkóweczki oraz szkodników jabłoni, takich jak owocówka jabłkóweczka oraz zwójka siatkóweczka, śliwy: owocówka śliwkóweczka oraz porzeczki: przeziernika porzeczkowego. Prawidłowe użycie i interpretacja wyników uzyskanych na podstawie pułapek daje więc możliwość określenia zasadności użycia pestycydów lub środków biologicznych takich jak np. wirusy, bakterie, a w razie takiej konieczności wyznaczenie jak najbardziej optymalnego terminu jego wykonania.
W przypadku owadów dla których nie opracowano pułapek feromonowych przydatne w procesie sygnalizacji mogą być barwne tablice lepowe.
Żółte tablice lepowe stosowane są do odławiania połyśnicy marchwianki w uprawie marchwi i pietruszki oraz w sadach do sygnalizacji i monitoringu nasionnicy trześniówki. Odłowienie w odpowiednim czasie określonej liczby szkodników na tablice lepowe jest wskazówką, czy i kiedy wykonanie chemicznych zabiegów ochrony roślin jest ekonomicznie uzasadnione. Do jednych z najbardziej uporczywych i trudnych w zwalczaniu szkodników wielu warzyw, a szczególnie cebuli i pomidora należą wciornastki. Do monitoringu wciornastków najczęściej zalecane są niebieskie lub żółte tablice lepowe. Prawidłowa diagnostyka szkodliwego gatunku tj. wciornastka tytoniowca jest bardzo trudna, gdyż na tablice oprócz tego gatunku odławiane są również inne, a ich skład gatunkowy w dużej mierze zależy od upraw sąsiednich oraz otaczających je również roślin dziko rosnących.
Literatura:
- Dixon P.L., West R.J., McRae K.B., Spaner, D. 2002. Suitability of felt traps to monitor oviposition by cabbage maggot (Diptera: Anthomyiidae). Can. Entomol., 134:205-214.
- Finch F., Skinner G., 1982. Trapping cabbage root flies in traps baited with plant extracts and with natural and synthetic isothiocyanates. Entomol. Exp. Appl. 31:133-139.
- Gharekhani G. H.S., Ghorbanasyahi M. Saber M., Bagheri M. 2014. Influence of the colour and height of sticky traps in attraction of Thrips tabaci (Lindeman) (Thysanoptera, Thripidae) and predatory thrips of family Aeolothripidae on garlic, onion and tomato crops. Phytopathology and Plant Protection. 47(18):2270-2275.
- Heuskin S., Verheggen F. J., Haubruge E., Wathelet J.P., Lognay G. 2011.The use of semiochemical slow-release devices in integrated pest management strategies. Agron. Soc. Environ. 2011 15(3), 459-470
- Jakubowska M., Ławiński H., Bandyk A. 2012. Monitoring rolnic (Noctuidae) jako element integrowanej ochrony buraka cukrowego. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Roślin 52 (2): 229-234.
- Mrówczyński M., Klejdysz T., Kubasik W., Pruszyński G., Strażyński P. 2018. Problemy i praktyczne aspekty ochrony upraw rolniczych przed szkodnikami – nowe wyzwania i zagrożenia. 58 Sesja Naukowa Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego: 14.
- Natwick E.T., Byers J.A., Chu C.C., Lopez M., Henneberry T.J. (2007) Early detection and mass trapping of Frankliniella occidentalis and Thrips tabaci in vegetable crops. Southwestern Entomologist 32: 229–238.
- Roik K. 2018. Doskonalenie Metod Prognozowania Krótkoterminowego Muchówek Z Rodziny Miniarkowatych (Agromyzidae) Dla Potrzeb Integrowanej Ochrony Pszenicy Ozimej. 58 Sesja Naukowa Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego: 12.
- Pobożniak M., Wiech K. 2005. Monitoring and occurrence of thrips (Thysanoptera) on white cabbage and white cabbage undersowing with white clover. IOBC/WPRS Bulletin 28 (4), 7–13.
- Tartanus M., Anyszka Z., Sas D. 2018. Hortiochrona – internetowy system wspomagania decyzji w ochronie roślin ogrodniczych. 58 Sesja Naukowa Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego: 18.
Materiał opracowany przez Agro Smart Lab Sp. z o.o. Niegardów 26, 32-104 Koniusza
